Επιστροφή πάλι σήμερα στα χωριά, αυτή τη φορά του δήμου Αγίου Νικολάου που αποτελούν κύτταρα ιστορίας και πολιτισμού στο νομό Λασιθίου.
* Πινές: Σε πολύ μικρή απόσταση από το Σκίσμα βρίσκεται ο οικισμός Πινές, ένα χωριό που διατηρώντας ακόμα τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό του χαρακτήρα σε γαληνεύει και σε ταξιδεύει στο παρελθόν.
* Πλάκα: Απέναντι από τη Σπιναλόγκα, στη δυτική ακτή της λιμνοθάλασσας της Eλούντας, βρίσκεται ο οικισμός Πλάκα, ένα παραδοσιακό ψαροχώρι με πεντακάθαρες παραλίες με βότσαλα και ψαροταβέρνες.
* Bρουχάς: Στο βουνό που βρίσκεται πάνω από τη λιμνοθάλασσα της Ελούντας είναι κτισμένος ο Bρουχάς. Στο χωριό φτάνει ο επισκέπτης μετά από μια σύντομη διαδρομή με πανοραμική θέα του κόλπου του Mεραμπέλου, που γίνεται μαγευτικότερη από τους ανεμόμυλους που είναι «παρατεταγμένοι» στην είσοδό του και πρόσφατα έχει ξεκινήσει η αποκατάστασή τους.
* Σκινιάς: Στη βορειοδυτική άκρη της περιφέρειας του δήμου βρίσκεται ο Σκινιάς, που περιλαμβάνει τους οικισμούς Άγιο Γεώργιο, Bάλτο και Xοντρο-Βολάκους. Οι βοτσαλωτές παραλίες στα Bλυχάδια και στον Άγιο Αντώνιο το «Σφουγγαρά» είναι ιδανικές για κολύμπι και ψάρεμα.
* Λούμας: Οι πετρόχτιστοι ανεμόμυλοι και η εξαιρετική θέα προς το Κρητικό Πέλαγος από οποιοδήποτε σημείο της περιοχής κάνουν αναγκαία την επίσκεψη στο χωριό. Φως και αέρας έχουν «σμιλέψει» τα δέντρα, το χώμα και την πέτρα της περιοχής.
* Λενικά ή Ελληνικά: Ο οικισμός βρίσκεται κτισμένος στη δυτική πλευρά του κόλπου του Mεραμπέλου, στο υψηλότερο σημείο που ενώνει τον Άγιο Νικόλαο με την Ελούντα, οριακό σημείο ανάμεσά τους όπως συνέβαινε και πριν χιλιάδες χρόνια ανάμεσα στη Λατώ και την Oλούντα. Στο μεγάλο δίδυμο ναό που υπήρχε στην περιοχή – ερείπια του οποίου σώζονται και σήμερα – οι κάτοικοι των δύο πόλεων λάτρευαν τον Άρη και την Αφροδίτη πριν 2.500 χρόνια.
* Λίμνες: Στην άκρη του κάμπου του Mεραμπέλου, στη «σκιά» της αρχαίας Δρήρου, βρίσκεται ένα από τα αρχαιότερα χωριά της περιοχής, οι Λίμνες. Το χωριό, ιδιαίτερα παραγωγικό και πλούσιο, περιβάλλεται από πολλούς οικισμούς που κάποτε έσφυζαν από ζωή. Οι νοσταλγικές εικόνες του παρελθόντος που προσφέρει σήμερα δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως παραδοσιακή κοινότητα.
* Zένια: Σε υψόμετρο 750 μέτρων και 10 χλμ. περίπου δυτικά του Αγίου Νικολάου, αφού περάσουμε την κατάφυτη κοιλάδα στο Δράσι, υπάρχει ο οικισμός Ζένια. Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό υπάρχουν απομεινάρια αρχαίας πόλης και ο Aτζιγγανόσπηλιος, ένα από τα αξιολογότερα σπήλαια του νομού Λασιθίου.
Έξω και Μέσα Ποτάμοι
Το πιο ορεινό χωριό του δήμου Αγίου Νικολάου είναι οι Ποτάμοι. Όλοι οι οικισμοί είναι χτισμένοι στις ρεματιές και στις πλαγιές της Σελένας, του ιστορικού για τον τόπο μας βουνού που πιθανότατα οφείλει το όνομά του στη Σελήνη, τη δωρική Σελάνα. Εκατοντάδες πηγές, μικρές και μεγάλες, με δροσερό και πεντακάθαρο νερό ποτίζουν τους κάμπους, όπου καλλιεργούνται λαχανικά, μηλιές, καρυδιές και αμπέλια.
Επίσης για τους λάτρεις του βουνού, της πυκνής βλάστησης αλλά και της γυμνής πέτρας η επίσκεψη στο οροπέδιο του Καθαρού είναι επιβεβλημένη. Δεκαέξι χιλιόμέτρα δυτικά της Kριτσάς, σε υψόμετρο 2.150 μέτρων, απλώνονται 60 χιλιάδες στρέμματα πεδινής έκτασης όπου καλλιεργούνται δημητριακά, λαχανικά, αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα. Χιλιάδες αιγοπρόβατα εκτρέφονται στις πλαγιές του και δίνουν εξαιρετικής ποιότητας γαλακτοκομικά προϊόντα. Το Καθαρό παρουσιάζει επίσης ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς διαπιστώθηκε από ερευνητές παλαιοντολόγους η ύπαρξη απολιθωμάτων νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων.
Δυτικά του κάμπου των Λακωνίων, σε υψόμετρο πάνω από 500 μ., φωλιασμένες στα βράχια είναι κτισμένες οι Τάπες, ένα από τα λίγα χωριά της περιοχής που διατηρούν ακόμα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του κρητικού χωριού.
Τέλος, ο Κρούστας, χαρακτηριστικό παραδοσιακό κρητικό χωριό, βρίσκεται 13 χλμ. νότια του Αγίου Νικολάου και σε υψόμετρο 540 μέτρων, που κατοικείται αδιάκοπα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Δείγματα της προαιώνιας αυτής κατοίκησης βρίσκονται διάσπαρτα σε πολλά σημεία της περιφέρειάς του, όπως στα Λενικά, στην Παναγιά, στους Λάκκους και στη Φορτέτσα.
Μέσα Λακώνια
Πέντε οικισμοί συγκροτούν το πλησιέστερο στον Άγιο Νικόλαο χωριό, τα γνωστά Μέσα Λακώνια: τα Φλαμουριανά, οι Kακοκάμωτες, το Σκίσμα, το Χαμηλό και το Mαργέλι, μικροί οικισμοί κτισμένοι σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ τους, διάσπαρτοι στον κατάφυτο από ελιές κάμπο.
Τα Έξω Λακώνια, αν εξαιρέσει κανείς τον οικισμό Παναγία, οι πέντε άλλοι οικισμοί που τα αποτελούν έχουν ονόματα οικογενειακά, τα περισσότερα βυζαντινά ή ενετικά. Ιδιαίτερα σημαντικό βυζαντινό μνημείο είναι ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Υπάρχουν βέβαια δείγματα κατοίκησης της περιοχής σε παλαιότερες εποχές, όπως τα ερείπια μινωικού οικισμού στους Φιορέτζηδες.
Στο νοτιότερο χωριό του δήμου Αγίου Νικολάου, στην Πρίνα, φτάνει κανείς διασχίζοντας ένα όμορφο πευκοδάσος και ανεβαίνοντας στα 345 μέτρα υψόμετρο.
Η Πρίνα αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές από το 16ο αιώνα, όμως η ζωή του χωριού πρέπει να φτάνει σε μεγάλο ιστορικό βάθος, όπως δείχνουν τα λείψανα παλαιότατου οικισμού στη θέση Λενικό.
Από την «Νέα Κρήτη«
Candia 