Τα θαμμένα μυστικά των λεόντων ξανά στο φως
Η κρήνη Μοροζίνι συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, καθώς η ανασκαφική έρευνα από την αρχαιολόγο της 13ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Λιάνα Σταρίδα έχει προσφέρει πολύτιμα στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα του συστήματος ύδρευσης που είχαν επινοήσει οι Ενετοί, με κορυφαίο το δημιουργό του διάσημου σιντριβανιού που φέρει το όνομά του, τον Φραντσέσκο Μοροζίνι.
Σύμφωνα με τη μέχρι στιγμής εικόνα, το νερό που ερχόταν από τις Αρχάνες οδηγούνταν από τις Τρεις Καμάρες στις δεξαμενές του Αγίου Γεωργίου Πολυστύλου, που καταλαμβάνουν τον υπόγειο χώρο της λεωφόρου Δικαιοσύνης απέναντι από το συγκρότημα της Νομαρχίας και των Δικαστηρίων. Από εκεί το νερό έφτανε στο κέντρο και οδηγούνταν είτε στη δεξαμενή που βρισκόταν στα “Αχτάρικα”, είτε σε μια συλλεκτήρια κάτω από την κρήνη που ακόμα δεν έχει εντοπιστεί. Φυσικά, ενδέχεται το ρόλο αυτό να κάλυπτε η ίδια η δεξαμενή των “Αχτάρικων”.
Το νερό διοχετευόταν στην κρήνη από τα νοτιοανατολικά, μέσω του μεγάλου αγωγού που βρίσκεται σε επαφή με το σιντριβάνι, και έβγαινε με υπερχείλιση από τα βόρεια. Αφού φιλτραρόταν στα δύο φρεάτια, το καθαρό νερό διοχετευόταν στο μεγάλο φρέαρ και τη δεξαμενή του Δουκικού Ανακτόρου.
Στην πορεία του προς τις άλλες κρήνες και τα δημόσια κτίρια της πόλης, το νερό αποθηκευόταν σε άλλες δεξαμενές, όπως αυτή του “Παγοποιείου”, οι δεξαμενές στο πρώην κτίριο της Ένωσης, νυν ΟΑΝΑΚ – τις πρώτες φωτογραφίες από την οποία δημοσίευσε αποκλειστικά η “Ν. Κρήτη” – και ενδεχομένως άλλες που δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί.
Σημειώνεται ότι κάθε κρήνη είχε και τη δική της μικρή δεξαμενή, για την αποθήκευση νερού.
H αρχη των ανακαλύψεων
Η έναρξη των εντυπωσιακών ερευνών γύρω από την κρήνη Μοροζίνι έγινε από αυτό ακριβώς το σημείο, όπου ήρθε στο φως ένας εντυπωσιακός και εξαιρετικά καλοδιατηρημένος υδαταγωγός, ο οποίος οδηγεί στην “καρδιά” του μνημείου. Ο αγωγός φέρει υδραυλικό κονίαμα και θα αποτελέσει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του σιντριβανιού, καθώς μαζί με το εντυπωσιακό πηγάδι βάθους 20 μέτρων, που πήρε τη σκυτάλη των αποκαλύψεων, θα διατηρηθούν και θα αναδειχτούν με την κάλυψη από γυαλί και ειδικό φωτισμό.
Ο αγωγός σκεπαζόταν από πλάκες για την προστασία του. Στο εσωτερικό του υπήρχε υδραυλικό κονίαμα, το οποίο τον καθιστούσε υδατοστεγή, ώστε να μην υπάρχει απώλεια ύδατος ούτε και διαρροή. Φαίνεται ότι κατέληγε στον αγωγό υπερχείλισης των δεξαμενών που υπήρχαν στα “Αχτάρικα”, και o οποίος βρίσκεται σε επαφή με τον πρώτο “τυφλό” τοίχο.
Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της κρήνης. Δύο από τους τοίχους που ήρθαν πρόσφατα στο φως εφάπτονται του κρηπιδώματος της κρήνης, αλλά δε φαίνεται να οδηγούν πουθενά (εξ ου και ο χαρακτηρισμός τους ως “τυφλοί”). Εικάζεται ότι πρόκειται για παλαιότερες κατασκευές, πιθανότατα της ενετοκρατίας, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται και η βυζαντινή ή ακόμη πρωιμότερες περίοδοι.
Εκπληκτικής κατασκευής, αυτό το ιδιοφυές σύστημα φίλτραρε αποτελεσματικά το νερό που περνούσε μέσα από τους αγωγούς. Το νερό έφτανε με υπερχείλιση της κρήνης ως αυτό το φρεάτιο συλλογής ύδατος, όπως και στο διπλανό που φίλτραρε το νερό από τη δεξαμενή των “Αχτάρικων”. Από αυτό το φρεάτιο, καθαρό πλέον, διοχετευόταν στο φρέαρ και ενδεχομένως ακολούθως στη δεξαμενή που βρισκόταν κάτω από το Δουκικό Ανάκτορο και η οποία δεν έχει εντοπιστεί.
Απομεινάρι της εποχής της τουρκοκρατίας, αυτό το καλοδιατηρημένο πλακόστρωτο γυρίζει μια άλλη σελίδα στην ιστορία της κρήνης και του κέντρου σαν βασικό σημείο αναφοράς για την καθημερινότητα του Ηρακλείου. Στις αρχές της έρευνας, στο φως είχαν έρθει από τη σκαπάνη της αρχαιολόγου της 13ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Λιάνας Σταρίδα δέκα τούρκικες πίπες, από πηλό, σκαλισμένες με περίτεχνα σχέδια, αλλά και ένα δαχτυλίδι από χαλκό, που “αφηγούνται” στιγμές καθημερινότητας όταν το κέντρο κατακλυζόταν από Τούρκους που κάπνιζαν, συζητούσαν ή απλά χαλάρωναν δίπλα στην κρήνη.
Ο αγωγός υπερχείλισης που μετέφερε το νερό στο φρεάτιο – φίλτρο – συλλογής ύδατος και από εκεί στη δεξαμενή του Δουκικού Ανακτόρου και στο εντυπωσιακό φρέαρ που οδηγούσε το νερό προς άλλα σημεία της πόλης. Καλύπτεται και αυτός από πλάκες, οι οποίες έχουν διασωθεί σε κάποια σημεία του.
Η κρήνη Μοροζίνι δεν ήταν ένα τυχαίο σιντριβάνι. Πέρα από το αυτονόητο του ρόλου υδροδότησης του κέντρου του Ηρακλείου, της πρωτεύουσας της Candia, όνομα που είχε και το ίδιο, ήταν και ένα σύμβολο με έντονη πολιτική και στρατιωτική σημασία. Όσο και αν αυτό μοιάζει σήμερα παράδοξο, η κρήνη αποτελούσε τη γέφυρα μεταξύ Κρήτης και Βενετίας.
Με τη ροή άφθονου νερού ο γενικός προβλεπτής της Κρήτης Φραντσέσκο Μοροζίνι (1560-1641) ικανοποιούσε ένα πάγιο αίτημα των κατοίκων, και με τη μορφή που έδωσε στο σιντριβάνι υμνούσε τη Βενετία. Δεν είναι τυχαίο που το βασικό του μοτίβο είναι οι λέοντες. Λιοντάρι, άλλωστε, είναι το σύμβολο της Γαληνότατης Δημοκρατίας, και δη του Αγίου Μάρκου. Φυσικά καθόλου τυχαίο δεν ήταν και το ότι το εν λόγω σιντριβάνι βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το Δουκικό Ανάκτορο και τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου. Οι συνειρμοί αυτονόητοι…
Ο Μοροζίνι προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Εγκαινίασε την κρήνη, που διαιώνισε το όνομά του, την ημέρα εορτής του πολιούχου της Βενετίας, του Αγίου Μάρκου, στις 25 Απριλίου 1628. Μάλιστα έκοψε ένα μετάλλιο για να τιμήσει τη σημαντική αυτή στιγμή, το οποίο ανατέθηκε στο χαράκτη J.J. Korman. Ένα από τα μετάλλια αυτά βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Στην πίσω όψη απεικονίζεται η κρήνη των λιονταριών με το – τώρα χαμένο – άγαλμα του Ποσειδώνα και πάνω από αυτά στα σύννεφα τον Δία, ανεβασμένο σε έναν αετό, να αδειάζει στη γη νερό από έναν αμφορέα. Η επιγραφή «Gaudet flumine non fulmine», επιτυχημένο λογοπαίγνιο, μεταφράζεται: «(Ο Δίας) χαίρεται με το νερό, όχι με τον κεραυνό», και συσχετίζει το Γιούχτα και τις πηγές του με τη μυθολογική αναφορά του θρυλικού βουνού και τη σχέση του με τον Δία.
Αναδημοσίευση από τη «Νέα Κρήτη«
Candia 